Kim Düşündü, Kim Yaptı, Kim Bezedi?
HALK
Halk Sanat Kongreleri, Sempozyumları, Kitapları Kimin İçin?
AKADEMİSYENLER
HALK + AKADEMİSYENLER
=
HALK SANATININ SÜREKLİLİĞİ
Anlatan: Ruhiye Mine Kayra
İçerik:
Etnografya…………………………………………………….01
Müzeler………………………………………………………..02
Müze Çalışanları ve Devlet…………………………………..02
Müzelerin Etkinlik ve Parasal Yetkinlikleri………………..02
Halk Sanatı……………………………………………………03
Halk Sanatı örneklerimiz nerede?…………………………………..03
Halk Sanatının Değeri……………..…………………………04
Anadolu………………………………………………………04
Sürdürebilirlik, Halk Sanatı Antrenörlüğü……………… .06
Yerellikten Evrenselliğe……………………………………..07
Resim…………………………………………………………08
Bir YAŞAM diyince ister istemiz dudak uçları yanlara çekiliyor ve tebessüm ediyorsunuz. Bir de ETNOGRAFYA deyin aynaya bakarak. Hangisini beğendiniz. Sözcüklerin kişilikleri olduğuna inanan biriyim.
Kongreler yapılır, bilirkişiler konuşur, akademisyenler halk sanatı örneklerini tanımlar, tarihler. Halk sanatı örnekleri genellikle müzelerde korunur. Halk sanatı müzesinin adı bizde ETNOGRAFYA müzesidir. YAŞAM MÜZESİ deyip gülümseyerek devam edelim. YAŞAM küçükten büyüğe herkesin ilgi alanıdır ve bazı müzenin taş duvarları ve yüksek basamakları önleyemez insanların müzeye koşmasını.
Müzeler:
Gelişmiş ülkeler çocuklarını, büyüklerini hem okullarda hem müzelerde eğitir. İnsanların analarının, atalarının yaptıklarıyla öğünmelerini sağlar. Önceki kuşakların günlük kullanım eşyalarından, eşyaların biçimlerinden, bezemelerinden esinlenmelerine neden olur. Bugün kullandığımız birçok eşyanın ilk yapım biçimlerinin nasıl olduğunu öğrenmek sağlam bir bilgi kaynağı oluşturur ve yeni üretimlerin oluşmasını tetikleyebilir. İlham Perisi anlamına gelen “müze” adını taşıyan kurum önce kendi çevre halkı sonra yerli yabancı turistlere hizmet vermesi gereken bir kurumdur.
Pek çok yurttaşımız yaşamlarını yarı yolda bitirme alışkanlığındadır. Oysa emeklilik toplumsal sorumluluğu deneyebileceğimiz yaşamımızın en zevkli ve yaratıcı bölümüdür. Bir düşünelim: Yirmi sene okuduk, yirmi sene de çalıştık, yaş en fazla kırkbeş. İnsan evladının en canlı, bakımlı ve olgun çağı. Emekli olup köşede mi oturacak. Olanaklarımız neler. Merak edip zaman bulamadığımız konuları okuyarak, gezerek öğrenebiliriz. Başka bir iş yerinde çalışabiliriz, Kendi işimizi kurarız ya da gönüllü olarak toplum yaşamına katılırız. Sosyal derneklere üye olur, kooperatif kurup bilgilerimizi bizim kadar öğrenme şansı olmamış insanlarla paylaşırız , Gönüllü denetimci olarak okul çevrelerinde, Sokaklarda, deniz kenarlarında dolaşıp gördüğümüz yanlışlıkları resmi ilgililere bildirecek bir oluşumun içinde olabiliriz Bir yaşam müzesinin bir bölümünde sergilenen devirle uygun bir kıyafette gözlemci olup isteyenlere bilgi verebiliriz Müzeyi gezen yerli turistler ve çocuklarla iletişim kurmak onları mutlu edecek ve sergilenenler hakkında bilgileneceklerdir .Müze eşyaları kıskanacağımız maddi zenginliğin gösterimi değil eski medeniyetlerin kültür zenginliğini paylaşmaya çalıştığımız yerlerdir. Müze salon gözetmenleri sadece inzibat olamaz .Farklı olmaz mıydı o gözetmenler arasında müzede sergilenenler konusunda donanımlı, emekli öğretmenler olsa. O zaman çıkıştan beş on adım sonra konu Gassaray-Fenerbahçe olmaz, gözlenen eşyalar üzerine fikir yürütme olabilirdi.
Müze Çalışanları ve Devlet
Halk bilimciler araştırma kişiliği olan meraklı insanlardır. Belli konularda temel eğitimi almış sonra bir konuda daha derinleşmek isteyip araştırma yapmış, belli bulgulara ulaşmış, onları tarihlemiş ve bunları başkalarıyla paylaşmak için can atan insanlardır. Okulda yetişmez. Toplum onları ancak danışman olarak kullanabilir. Resmi müzelerin idaresinde dünya Sanat tarihi bilgisi eğitimi alanlar, halk bilimcilerin görevini yapmaya çalışır. Belki sanat tarihi okuyanlara kendi ülkelerinin halk bilimi konusunda daha fazla bilgi verilmelidir. Benim önerim sanat tarihi mezunlarını eğitimleri sonunda, son sınavlardan önce turizm rehberliğinde olduğu gibi bir Anadolu turunda halk sanatlarıyla tanışmalarını gerçekleştirmektir. Halk bilimci; halk sanatı ürünlerinin özelliklerini bilen, belli konularda araştırmalar yapmış, uygulamalar görmüş, çoğunlukla kendi koleksiyonları olan, müze koleksiyonlarının doğru tanımlanmasında ve sergilenmesinde sözü olması gereken kişidir.
Her müze dünya kültürünün bir göstergesidir. Müzenin topluma yararlı olabilmesi ancak dünyadaki müzelerden ve müzecilikteki gelişimlerden haberdar olabilmesi ile mümkündür. Bu nedenle yapılan mesleki kongrelerden oldukça farklıdır müzecilik etkinlikleri. Doğrudan o müzenin topluma yararıyla doğru orantılıdır.
Müzelerin Etkinlik ve Parasal Yetkinlikleri
Devlet müzelerinde sergiledikleri eşyalar yanında toplumun müzede sergilenenler ve yöresel ören yerleri hakkında toplumu daha fazla bilgilenebilmesi için müze eşyalarının aynen ya da minyatür çapta birebir kopyalarini yaptırır sanatçılara. Ayrıca ülkede süregelen halk sanatı örneklerinden hediyelik olabilecekleri bulundurur müze dükkanlarında. Eğitim o kadar kolay değil. Müze sadece eşya sergilemez, hafta sonları ailelerle etkinlikler yapar, akşam sohbetleri hazırlar halk bilimcilerin konuk oldukları ve memleketteki bütün öğrencilerin müzeleri tanıması için yıllık programlar hazırlanır.
Diyebiliriz ki Anadolu’nun batısında hiçbir ülkenin toprağında bizdeki gibi uygarlıklar yaşanmamıştır. Ancak onların müzeleri Anadolu ve daha doğuda kalan uygarlıkların eserleriyle doludur. Bunların nasıl elde edildiği çoğumuzun malumudur. Biz kendimize bakalım. Yağ var, un var, şeker var ve helva yapmıyoruz.
Müzelerin işletim sistemleri ülkeden ülkeye değişir.kazancını müzelere bırakmaz, müzeler de halktan gelen müzelik eşyayı, antikaları alamaz, uzman kullanamaz, eğitsel etkinlikler düzenleyemez.
Kış aylarında Selçuk’taki meşhur EFES Müzesi yıkanır yağmur sularıyla baştan aşağı ve temelde
biriken o suların hepsi yükselir yavaş yavaş sütunlardan yukarı. Vay depodaki antikalara ve orda
çalışmak zorunda olan kişilere… Çevresi antik Efes kenti, Selçuklu binaları, Artemis Tapınağı
kazılarıyla çevrili bu müzenin çevresindeki yerleşikler sadece gelen giden turiste bakar, onlara kart,
kaval satmayı kazanç bilir.
Halk Sanatı
Halk Sanatı görerek, beğenerek, düşünerek ve deneyerek üretilir. Düşünce ağırlıklı bir zanaat olan sanat her insanın yapısında var; az ya da çok. Kadınlar zanaatın sanat yanına ağırlık verir, ille kullandığım eşyayı süsleyeceğim der; Üşür, beline bir kuşak ister, illaki süslü olsun diye, oturur bir çarpana kuşak örer, püsküllerle boncuklarla bezer –Tokat- Bir cepken diker, işlemeyle, boncuklarla, taşır tüm bahçesinin çiçeğini böceğini oraya-Çanakkale-Pomak ,Bir sopa bulur dayanıp yürümeye, hemen oturup nakışlamaya koyulur-Devrek, Safranbolu, Ahlat Alamazsın gözünü. Evine bir dolap yapar ağaçtan, sonra üzülür ağacın yalnızlığından, meyvesinin renkleriyle bezer onu- Çomakdağ bir çorap örer sağlam yünden, üzeri boydan boya nakış. Sanki mektup yazmış çorabı giyecek olana. Çivi yazısı değil ama kilim dilinden.-Sivas önde ta Edirne’den Kars’a kadar. Bohçasında bir kese, çeyizlik sanırsın pahası içinde değil, üzerindeki işinde olacak. İpek canfes üzerine ya da kadife… Basmadan da olur. Hepsinin nakışı bir farklı ve hepsi göz alıcı. Anadolu Bunları yapamazsa plastik, madeni, teknoloji ürünü kullanım eşyalarını, el işi bir işlemeyle örter. Yakmadığı lambasını da tığla örüp giydirir. Vitrinindeki ince belli çay bardağı da giyiniktir
Hapishanelerde binlerce işçi var ne edeceğini bilemeyip, orada eskilerden gördükleriyle boncuk işleri yapan. Eskiden dedikse eskiden orada kalanlardan… Yoksa bir kitaba bakıp da eski örneklemelerden değil. Emek çok ama bir güzellik, işlevsellik yok. İnsanın aklına sadece hapishaneyi getirir. Tek güzellik hapiste olana zaman geçirtmesi… Bir idareci de demez ki ha bir tasarımcı bulsam da bunların işlevsel, para getirecek bir şeyler üretmelerini sağlasam. Hapishanelerde çocuklar halı dokur. Ona sadece önüne konan örneğe göre tezgaha gerili iplere düğüm atması öğretilir. Çocuk güzel halılardan habersizdir. Ne evinde görmüştür ne de camide. Git bir bak o halının yüzüne, halı der misin? Çocuk modele bakar, dokur ha dokur. Halıya bakıp, “Aferin bana, ne güzel bir şey yaptım” diyemez kendine. Başkaları da öyle bir şey demez ona zaten. Bakılmadan, sevilmeden dokunan halının kapalıdır, çapaklıdır gözü, gelemezsin göz göze.
Halk Sanatı Örneklerimiz Nerede?
A güzel insanlarım benim! Atsaydınız ayağınızı bir kerecik Anadolu’ya; aracılar, toplayıcılar, dünyanın batı taraflarından kopup gelenler alıp götürmeden yatakların altındaki kilimlere kadar
bütün köşe bucaktaki Halk Sanatı ürünlerimizi. “Yöre halkı bilir kendi sanatını” diyoruz, oysa geleneksel sanatın süslediği eşya işlevini yitirmişse o süsleme tekniği de unutulmaya başlıyor. O sanatın güzel örneklerinden bir müzecik yapılsa ve halkımız ilham perisi o müzelerde sık sık süslemeleri eski eşyaların üzerinde görse, yeni üreteceği eşyalarda da benzer süsleme tekniklerine çağrışım oluşmaz mı? Turizmin bu kadar geliştiği günümüzde o güzel süslü eşyalarımız da hediyelik eşya boyutunda yeni üretimlerle müze dükkânlarımızda yer alabilir. Bunun için Halk Eğitim merkezlerimizde kurs öğretmenlerine yörenin başarılı bir uygulayıcısının desteği gerekli. Bir öğretmen her yörenin halk sanatını, o sanatı yaşamış, uygulamış halkı kadar iyi bilemez. Üstelik eski eşyadan esinlenilerek yeni üretilecek hediyelik eşyanın pazar beklentisine göre nasıl üretileceğini de bilemez. Eski bir güzel ürün yeni işlevle
piyasaya sürülecekse pazarlama ve sunum konularında da öğretmene ek bilgilendirme gerekir. Adı Halk Sanatı işte! Akademisyenler ne kadar araştırsa ve paylaşsa bilgilerini kongrelerde, sempozyumlarda halk yoksa işin içinde neye yarar! Müzelerimiz adlarıyla, sergiledikleri eşyaların tanıtımıyla halka ulaşamıyorsa halk benzeri halk sanatlarının yaşamasına nasıl yardımcı olsun.
Köylüler, emekliler, genç kızlar hepsi Halk Eğitim kurslarında istekle, heyecanla dolduruyor sınıfları. Çünkü hepsinin elinde, gönlünde, kafasında veya DNA’larında var bir halk sanatının bilgisi, becerisi. Amaç sadece İşkur’un vereceği yevmiye değil. Çoğunluk; bilgime, hünerime ne katarım da düzenli para kazanacak bir iş sahibi olabilirim diye düşünüyor. Ancak el sanatları kurslarını bitirenler sadece bir bohça daha atıyor sandıklarına ve seneye daha az heyecanla bir başka kursa gidiyor. Halk Eğitim merkezlerinin çoğunda daha etkin ve bilgili öğretmenlere gereksinim var. Aslında bir öğretmen olsun ama yanında bölgeden işi bilir bi kişi mutlaka olmalı.
Unutulmaya yüz tutan halk sanatları (!) konusunda yapılan çalışmalar yeni işlevlerle yüklü ürünler çıkarmıyor ortaya. Örtüyse örtü, işlemeyse işleme. Öğretmen yapılanlardan, bu insanlar ekmek parası çıkarabilir mi diye düşünemiyor. Bunca emekle yapılan işin piyasa değeri ne olur araştırması yok. Oysa Halk eğitimin amacı bu; İnsanları bir meslek sahibi yapmak! Kurs öğrencisi ürettiği şeyin beğenildiğini, satıldığını görse elinde olan eski örnekleri satmak yerine örnek tutar kendine. Çocuğuna, çevresine tanıtır. Eski halk sanatı ürünlerimizi satmak altın yumurtlayan tavuğu kesmek gibi bir şey.
“Marifet iltifata tabidir
Satılamayan mal zayidir” demiş bir değerli kişi.